استان سمنان به دلیل دارا بودن تنوع فرهنگی و فرهنگ کهن و اصیل، دارای مجموعه‌ای از آیین‌های جالب در ایام مختلف سال است
نوید بهار از زبان پیک‌های نوروزی و نوروزخوانان در ایام نوروز در دیار قومس به خوبی شنیده می‌شود. از جمله مراسم جالب مردم این خطه از ایران آیین ایام نوروز است که ریشه در فرهنگ و آداب این منطقه دارد.
در شهرستان سمنان عموما یک ماه مانده به شروع سال جدید و عید نوروز، نوجوانانى به عنوان پیشاهنگان نوروزى، پس از غروب آفتاب در محله‌هاى قدیمى به راه مى‌افتند و فرا رسیدن سال جدید را تبریک مىگویند.
در بعضى از مناطق استان سمنان، از جمله در شاهرود، به نوروزخوانى اصطلاحاً «صد سلام و سى علیک» یا «سالی‌نو، مالی‌نو» مىگویند.
صاحبخانه وقتى مژده بهار و نوروز را مى‌شنود، انواع و اقسام خوراکى‌ها و شیرینى‌هاى نوروزى را به نوروز‌خوان‌ها مى‌دهد. این خوردنى‌ها عبارتند از هسته زردآلو، گندم، کنجد، شاهدانه بو داده، تخم‌مرغ پخته رنگ کرده و ...
زمانى که از صاحبخانه خبرى نمى‌شود، نوروزخوانان براى دریافت نتیجه از صاحبخانه یک صدا مىگویند: «یا سؤال یا جواب یا شیشه پر گلاب» این کار تا شب عید ادامه مى‌یابد.
مدتى که از شب گذشت، نوروزخوانى تمام مى‌شود. ضمناً در آخر هر شب، نوروز‌خوان‌ها خوراکى‌ها و شیرینى‌ها را روى هم مى‌گذارند و بین خود تقسیم مى‌کنند. معمولا نوروزخوان دو سهم و بقیه یک سهم بر مى‌دارند.
دو شب مانده به عید نوروز را مردم مناطقى از استان روز عرفه مرده‌ها و یک شب به عید مانده را روز عرفه زنده‌ها مىنامند. در شب عرفه مرده‌ها مردم براى این که به نیت مردگان خود خیرات کرده باشند نانى محلی به نام گولاچ مى‌پزند. سپس آن را به قبرستان مى‌برند و بین فقرا تقسیم مى‌کنند.
مردم معتقدند در این روز، مردگان چشم به راه خیرات زنده‌ها هستند و این روز به آنان تعلق دارد. حتى مقدارى خوراکى روى قبر مى‌گذارند و دعا و قرآن مى‌خوانند و به خانه خود برمى‌گردند.
گاهى نیز در مساجد و اماکن متبرکه شمعى را براى روشن شدن گور مردگان روشن مى‌کنند. شام عرفه، سبزى پلو است که اصطلاحاً در محل علف چلو نامیده مى‌شود. آن را با سبزی صحرایى از قبیل چرقد پولکى، جاجو، چشم چغول و زین‌گو درست مى‌کنند. شام یک شب قبل از عید نیز سبزى پلو است. آن شب را عرفه زندگان مىنامند.
در شب عید، مردان به حمام مى‌روند تا آب عرفه را از سرشان دور کنند و سال نو براى آنان پر از خیر و برکت باشد. آنها در شب عید حنا نمى‌بندند. زیرا حنا تلخ است و براى مردم خوش یمن نیست.
مردم در شب عید چراغى در منزل روشن مى‌کنند که باید تا صبح روشن بماند. شام آنها کشمش پلو است. خوردن آن در این شب به نیت شیرین کام شدن اعضاء خانواده در تمام سال است.
چند ساعت قبل از تحویل سال نو، سفره هفت‌سین را مى‌چینند. سفره هفت‌سین عبارت است از خمیر، سرکه، ماست، ماش، تخم‌مرغ، تخم مرغ رنگ کرده، سبزه. سمنو، سنجد، سیر، چراغ، پنیر، شیر و هویج که معتقدند این مواد موجب و مایه کار، شادمانى، برکت، سرخى، سیرى شکم و پیش نیامدن مرگ و میر براى اعضاى خانواده مى‌شود. به جز این مواد، براى یمن و برکت سفره، گلاب و قرآن نیز در آن مى‌گذارند.
قبل از تحویل سال، اهالى منطقه شاهرود در مسجدها و تکایا اجتماع مى‌کنند. چند نفر از متدینین که سواد دارند، پس از وضو گرفتن، قلم نى را در زعفران فرو مى‌کنند و پشت بشقاب و کاسه‌هاى چینى، هفت آیه را که با سلام شروع مى‌شود مى‌نویسند.
این کار، تا تحویل سال ادامه مى‌یابد، سپس بشقاب‌هایى را که دعاى هفت سلام بر آنها نوشته شده است، با آب مى‌شویند و آب آن را براى شگون با خود مى‌برند. در راه، دو یا سه برگ اسفناج نیز از کسى که نذر دارد و برگ اسفناج تقسیم مى‌کند مى‌‌گیرند و وارد خانه مى‌شوند. این مراسم به مراسم آب دعا معروف است.
در صبح روز عید همه مردم با لباس‌هاى نو به دید و بازدید یکدیگر مى‌روند و در همهٔ خانه‌ها به بچه‌هایى که به دیدنشان مى‌آیند تخم مرغ پختهٔ رنگ کرده و گردو یا چند سکه به عنوان عیدى مى‌‌دهند.
این دید و بازدیدها اغلب تا روز سیزدهم ادامه پیدا مى‌کند. در این روز مردم بیشتر به بیرون از شهر و اغلب به مناطق خوش آب و هوا و سرسبز مى‌روند و ناهار را که بیشتر سبزى‌پلو است در آنجا صرف کنند.
علاوه بر مراسم عروسى و عید نوروز، در محدوده استان به مناسبت‌هاى مختلف به ویژه به مناسبت‌هاى اعتقادى و مذهبى، مراسم جشن و شادى برگزار مى‌شود که تقریباً مانند اجراى مراسم در سایر نقاط ایران است.
از جمله این مراسم مى‌توان به جشن‌هاى میلاد پیامبر اکرم (ص)، میلاد حضرت فاطمه (ع)، ولادت حضرت على (ع) و ولادت حضرت قائم (عج) اشاره کرد. ضمن این که مراسم ویژه‌ماه رمضان، عید غدیر، عید فطر و عید قربان باشکوه و جلال همه‌گیر در تمام نقاط شهرى و روستایى استان برگزار مى‌شود.
- آیین‌های استقبال از نوروز در سمنان
تا گذشته‌ای نه چندان دور در روزهای پایانی اسفندماه شخصی موسوم به «حاجی فیروز» و «سرور» در بازار شهر سمنان فرا رسیدن بهار طبیعت و سال نو را به همگان تبریک نوید می‌داد.
او بر اسب چوبی مزین به پارچه‌های رنگارنگ سوار می‌شد و با شادمانی مضامینی را بدین شرح بیان می‌کرد؛ ارباب منی سمبلی بلیکم، ارباب منی سربالایی هی کن، ارباب منی بزبز قندی، ارباب منی چرا نمی‌خندی.
جمعی از نوروزخوانان نیز چهره خود را با ذغال سیاه می‌کردند و با دست گرفتن دایره زنگی در محله‌های شهر گردش می‌کردند و ابیاتی را در ارتباط با نوروز می‌خواندند. این افراد از هر خانه هدایایی چون ، گندم، نخود، شاهدانه و ... دریافت می‌کردند.
پخت سمنو از دیگر آیین‌های استقبال از نوروز در بین سمنانی‌ها است، این کار با همکاری جمعی از زنان محله و یا وابستگان صورت می‌گرفته و همچنان ادامه دارد.
سمنو پزان همراه با آداب و اعتقادات خاصی همراه بود و خانواده‌های بسیاری برای ادای نذر و یا گرفتن حاجت این کار را انجام می‌دادند.
- آیین‌های پیش از نوروز در شاهرود
پیک‌های نوروزی در روزهای پایانی سال کهنه و چند روز پیش از نوروز و آغاز سال نو، پیام‌آوران بهار در خیابان‌ها، کوچه و گذرهای محله‌های شهرها و روستاها گشته و با ترانه‌خوانی و دست افشانی، بازی و نمایش، رفتن زمستان و آمدن بهار و نوروز را به مردم نوید می‌دادند.
- مراسم سالی‌نو و مالی‌نو در شاهرود
در قدیم 20 روز مانده به نوروز یک گروه چهار نفره از نوروزخوانان به شاهرود و بسطام می‌آمدند و اشعاری در وصف بهار، سال نو و نوروز می‌خواندند.
این افراد جوانانی در گروه سنی 12 تا 17 سال بودند که هر چه تعدادشان کمتر بود از مقدار هدایایی که اهالی به آنان می‌دادند سهم بیشتری می‌بردند.
این جوانان در خیابان‌ها و کوچه‌ها گشته در یکی از خانه‌ها را زده و کلام خود را با این اشعار آغاز می‌کردند:
صد سلام و سی علیک/ صاحبخانه سلام علیک/ سلام من بگید علیک/ از جانب ملا بیگ/ نوروز نوسار آمده/ گل در گلستان آمده/ مژده دهید به دوستان/ نوروز نوسار آمده.
اگر صاحبخانه در را باز نمی‌کرد آنها در وصف صاحبخانه اشعاری می‌خواندند و اگر صاحبخانه پول، گندم، جو، آرد، قند و یا کمی نقل به بچه‌ها می‌داد، تک خوان با صدای بلند می‌گفت: کربلاییش کنن....آمین/ مکه‌ایش کنن.....آمین.
در کلاته خیج نیز این افراد از چند روز مانده به سال نو اشعاری در وصف نوروز و صاحبخانه خوانده و هدایایی دریافت می‌کردند.
این اشعار عبارتند از؛ سال نو، سال کهنه، امید دارم درش بسته نمانه.
- آیین‌های پیش از نوروز در دامغان
نوروزخوانی؛ در اواسط اسفند ماه، نوروزخوانانی از گرگان و یا شهر دامغان به روستاها می‌رفتند.
نوروزخوانان در حالی که چوبی به دست داشته به همراه فردی موسوم به «پس خوان» و یا کیسه‌دار به در خانه اهالی محله می‌رفتند و با چوب به در خانه می‌زدند و داخل می‌شدند.
این افراد با خواندن اشعاری در وصف بهار، حضرت علی (ع) و صاحبخانه مژده و نوید سال نو و بهار را می‌دادند، صاحبخانه نیز هدایایی مثل شکر، برنج، شیرینی، پول به آنها می‌داد و شخص کیسه‌دار هدایا را دریافت کرده و درون کیسه‌ای که به همراه داشت می‌ریخت.
نوروز خوانان اغلب پس از دریافت این اقلام این چنین صاحبخانه را دعا می‌کردند: کربلاییش کنن، آمین/ مکه ایش کنن، آمین
- آیین‌های نوروزی در شهرستان گرمسار
یکی از آداب استقبال از نوروز در این شهرستان انجام خانه تکانی و غبارروبی از وسایل زندگی است. درگذشته زنان برای این منظور دوغ آبی از گل و یا گچ بر روی دیوار خانه می‌مالیدند.
رویاندن سبزه نیز غالباً از اوایل اسفند آغاز شده و در این بین کاشت گندم، عدس شاهی و ... درون بشقاب و کاسه متداول بوده است.
برخی زنان نیز تخم شاهی را بر روی کوزه‌های سفالی سبز می‌کردند، سبزه‌های نوروزی در میان سفره عید نهاده و تا سیزدهم نگه داشته می‌شد.
انجام خریدهای نوروزی از جمله میوه، آجیل، لباس نو و نیز پخت سمنو و شیرینی محلی از دیگر آداب نوروزی در این شهرستان است.
در گذشته افراد موسوم به نوروزخوان در شهر آرادان و روستاهای منطقه با خواندن ابیاتی فرا رسیدن بهار طبیعت را به مردم نوید می دادن و از آنان هدایایی دریافت می‌کردند.
- آیین‌های استقبال از نوروز در شهرستان مهدیشهر
نوروزخوانی از جمله آداب مورد استقبال از نوروز در مهدیشهر و توابع آن است. این افراد با گردش در محله‌های شهر و خواندن ابیاتی بدین شرح فرا رسیدن نوروز را به همگان نوید می‌دادند:
سی سلام و سی علیک/ مشتی جون سلام علیک /مشتی جون مهربون/ نو نسته چالا میدون/ اشترو بار کند (شترها را بار می کنه)/ دیم بدیم قطار کند(پشت سر هم قطار می کنه).این افراد از صاحب خانه هدایایی دریافت می‌کردند.
اشعار نوروزخوانی در شهمیرزاد.
مشهدی عمه با خدا/ تو را می برن بالا بالا / دستت برسه قفل طلا/ پسر ما را بکنی زوما(داماد)/دستش بگذاری حنا/اما(ما) بیاییم مبارک با/ به یاسین و به طه و تبارک/ شما را سال نو باشد مبارک.
از دیگر آیین‌های نوروزی در این شهرستان می‌توان به پخت سمنو، خانه تکانی، کاشت سبزه خرید نوروزی و .... اشاره کرد.